Stuiteren van emoties

Soms brengt organisatieontwikkeling met zich mee, dat er binnen jou als interventionist de emoties alle kanten op stuiteren of er zelfs innerlijke conflicten ontstaan. Het kan trouwens ook de andere kant op: dat je juist onverschillig, gelaten en koud blijft. Wat kan er aan de hand zijn? Is er iets met jou of speelt zich iets heel anders af. In zo’n situatie is een rêverie mij behulpzaam: een dagdromerij of mijmering, een speciale vorm van reflectie. Een introspectie gebaseerd op uitgangspunten uit het systeempsychodynamisch perspectief. De opbrengst van de rêverie is, dat het je helpt te beschouwen en betekenis te geven aan gevoelens. Een reverie wordt daarmee een extra bron van kennis en levert hypotheses over wat er zich afspeelt in het sociale systeem. En kan je op ideeën brengen wat je aan interventies zou kunnen uitproberen. Het is daarom wat ik iedere professional aanraad (adviseur, manager, directeur): zo nu en dan te rêverieën, te mijmeren, te dagdromen – in jezelf of met hulp van anderen – om betekenis te geven aan je emoties…..

Rêverie

Dat een rêverie zinvol is, is onder meer gebaseerd op het fenomeen van projectieve processen (Moeskops 2006, 2017). Dat is de veronderstelling dat emoties tussen mensen – in een onbewust proces van communicatie – van de ene naar de ander heen en weer kunnen gaan; dat we emoties van elkaar – ook zonder woorden – kunnen ‘oppikken’ en tot slot: dat mensen elkaar zelfs met emoties kunnen besmetten. Het is daarmee een relationeel fenomeen. Op zichzelf is dit projectieve proces functioneel: het heeft voordelen. Het helpt mensen (in werk) met elkaar te dragen wat een enkeling niet in zijn eentje kan torsen. Het kan dan kracht en moed geven. Ook kan het een andere kant op. Het zijn dan ‘giftige’ emoties die overspringen: angsten, onlust en gevoelens van onveiligheid worden dan in relaties aan elkaar overgedragen. Dit heen en weer gaan van emoties in relaties kan zowel positief (versterkend) als negatief (ondermijnend) zijn.

Parallelprocessen

Het projectieve proces speelt zich ook af in gewone relaties, privé of thuis. Bijvoorbeeld een enorme woede die bij jou wordt opgeroepen, als een ander vertelt wat hij die dag heeft meegemaakt……, terwijl die het verhaal helemaal niet zo verteld, juist vrij afstandelijk, is dat toch het gevoel dat bij je opkomt. Zonder woorden ‘pik’ jij dit op. Als je het voorkomen van projectieve processen wilt aannemen, kunnen interventionisten bij zichzelf emoties ervaren die hen worden doorgegeven, vanuit het sociale systeem waar ze bij betrokken zijn, die niet van hen zijn en waarmee ze kunnen worden besmet. (Het omgekeerde kan
ook: dat interventionisten hun emoties in een proces van onbewuste communicatie aan sociale systemen doorgeven).

Dit gegeven wordt in het systeempsychodynamisch perspectief gecombineerd met een ander uitgangspunt. Namelijk dat het ‘overspringen’ zo kan plaatsvinden, dat wat zich voordoet in sociale relaties tussen interventionist en sociale systeem, een weerspiegeling kan zijn, van wat zich in het sociale systeem zelf voordoet. Dit proces wordt ook wel een parallelproces genoemd. Voor een interventionist een belangwekkend gegeven, omdat de emoties die deze bij zichzelf waarneemt, iets kunnen ‘onthullen’ en de interventionist, als een extra venster zicht bieden op patronen in relaties.

Wat is een rêverie en wat heeft die hiermee te maken? Zoals gezegd, is het bovenstaande een onbewust, interactioneel proces. Echter, je kunt er wel bij stilstaan, erop reflecteren….. dat gaat via een rêverie: een soort mijmering, een vorm van dagdromen. Je laten meevoeren in wat je voelt, in wat je te binnenschiet naar aanleiding van ….. en wat daarbij verder in je opkomt aan beelden en herinneringen. Vanzelf ben je er niet zomaar uit wat van jou is en wat van de ander. Dat vraagt zelfkennis, uiteenrafelen, ervaring en opleiding in het toepassen van een rêverie inclusief de achterliggende systeempsychodynamische concepten.

Extra bron van kennis

Voor mijzelf als interventionist blijkt een rêverie altijd weer behulpzaam. Het biedt zicht op het verhaal dat niet direct op de voorgrond treedt, maar er wel is. Een verhaal door de psychoanalyticus W. Ogden (1997) omschreven als een ‘onbewuste intersubjectieve constructie (..)’. Alleen al het ruimte maken voor het expliciteren van de emoties is behulpzaam, zeker als dit gepaard gaat met zicht te krijgen op het onderliggende verhaal. De volgende stap is dat te verrijken door daar jezelf een aantal specifieke vragen over stellen of die te krijgen van collega’s met wie je het proces van rêverie samendoet. Collega’s die bovendien als extra spiegel dienen (door hun mijmeringen te geven). Tot slot is er dan te wikken en wegen over de vraag: “Is wat jij ervaart een reflectie of weerspiegeling van het sociale systeem?”….Je doet ontdekkingen die relevant blijken en kunt hypotheses formuleren over wat je verder wilt onderzoeken of via een interventie wilt uitproberen.

Een rêverie heeft verschillende opbrengsten. Het geeft rust te beschouwen als emoties je dreigen te overspoelen, het helpt woorden te vinden. Het voorkomt dat heftige emoties die zich nu eenmaal kunnen voordoen, naar binnen slaan en zich daar vastzetten als nare gedachtes, falen, schaamte of tekortschieten. Of dat je ze gaat uit ‘acteren’ in identificaties met het ene deel van het sociale systeem en (daardoor) verbreken van andere relaties. Het helpt emoties te vangen die er waren, maar je weer ontsnapt zijn, omdat je nu eenmaal niet alles op kunt merken. Het biedt ruimte om betekenis te geven aan zinnetjes of beelden die maar in je hoofd blijven rondspoken. Het geeft tot slot een extra bron van kennis (in de vorm van hypotheses) over wat niet met zoveel woorden is gezegd, maar zich wel in het sociale systeem afspeelt. De rêverie geeft reflectie door introspectie en daardoor vervolgens handelingsruimte. Het is daarom wat ik iedere professional aanraad (adviseur, manager, directeur): zo nu en dan te rêverieën, te mijmeren en dagdromen – in jezelf of met hulp van anderen – om betekenis te geven aan je emoties…..Dat is niet alleen mijn ervaring maar ook die van anderen, waaronder degenen die ik het rêverieën heb geleerd toe te passen in de opleiding Doorbreken van organisatiepatronen.

Odette Moeskops

Meer weten over rêverie?

Moeskops O.G.M. (2006, 2017), Het vermogen om te verdragen, Over jezelf als instrument. In: Doorbreken van organisatiepatronen Amsterdam, 2de druk. Ook gratis te downloaden op www.roodpurper.nl in de vorm van de oorspronkelijke publicatie “Het vermogen om te verdragen” uit Management & Organisatie (M&O).
Ogden W. (1997), Reverie and interpretation. In: The Psychoanalytic Quarterly, 66: 567-595