Hoe blijf je fit als begeleider in een verwaarloosde organisatie?

De begeleider in een verwaarloosde kan in aanvang niet vanuit een relatie werken: hij is nabij door de cliënt niet te laten ontsnappen aan diens verantwoordelijkheid maar bewaart distantie omdat er veel negatieve emoties op de begeleider worden geprojecteerd.

Ondanks vele jaren ervaring van het werken in een verwaarloosde context raken de heftige negatieve en soms vijandige reacties mij als mens toch. Rationeel weet ik dat het niet over mij als persoon gaat, maar over de angsten, boosheid en het onvermogen van de mensen in het verwaarloosde systeem. En dat mensen reageren op mijn rol. Maar zo voelt het niet automatisch. Daarom is een vertrouwensrelatie met de top van de organisatie die werkt aan herstel van cruciaal belang. Die relatie is niet enkel een formele opdrachtgever-opdrachtnemerrelatie, het is een relatie van understanding, van weten dat hij (of zij) weet wat er speelt. Dit is de bescherming die de begeleider nodig heeft. De begeleider moet dus wel een constructieve wederkerige relatie met de top van de opdrachtgevende organisatie ontwikkelen en onderhouden. Wanneer de top zelf ongezond is kan zij geen bescherming bieden aan de begeleider en zal zij de begeleider laten vallen zodra er van de top zelf verandering verlangd wordt.

In een grote overheidsdienst namen de directeuren wanneer het spannend werd een ‘niets aan de hand houding’ aan. Ze vonden het allemaal wel meevallen. Toen ik aandrong zei één van de directeuren: ‘daar hebben we jullie toch voor?!’

Een streetwise houding helpt de begeleider om het overleefgedrag in een verwaarloosde organisatie tijdig te onderkennen en zich niet te laten provoceren. Hiermee kan de begeleider het opnemen tegen de informele leiders. Daarnaast is schaduwadvies nodig van vakgenoten die weten hoe de hazen lopen en die zelf de krachtige onderstromen kennen. Zij kunnen je als begeleider helpen te onderscheiden wat van jou is en wat van het systeem. Zij kunnen je ervoor behoeden dat je onderdeel wordt van de destructieve patronen en ingezogen raakt in het systeem. Het is überhaupt af te raden om als extern begeleider alleen te werken in een verwaarloosd systeem. Beter is een duo dat permanent kan reflecteren vanuit de kennis over wat er echt gebeurt, omdat zij beiden ‘achter de voordeur’ werken. Hier kan het thuisfront van de begeleider geen hulp bieden, het mag zelfs van de partner niet verwacht worden om deze ‘opvang’ te verzorgen. Die hoort professioneel georganiseerd te worden.

Het helpt om meerdere opdrachten naast elkaar te hebben lopen, die in een verschillende fase verkeren. Naast mijn begeleidingspraktijk doe ik docentschappen en ontwikkel ik masterclasses en leergangen. Dan kun je even de deur achter je dicht doen en je concentreren op iets anders, nieuws, iets wat energie geeft. De relatie met de wetenschap koester ik omdat ik hier taal vind voor waar ik in mijn praktijk mee te maken krijg. Dit helpt mij om afstand te nemen.

Joost Kampen