Een emotie die aan het denken zet

Naar aanleiding van een recent interview met Frans de Waal over emoties in het dierenrijk, vroeg ik me af op hoeveel manieren je eigenlijk betekenis kunt geven aan emoties. Ik kwam er op 8 inclusief die in het rijk der dieren. Wat een veelheid aan manieren om te kijken. Bijvoorbeeld: naar manager X die met een verhaal over teammanager Y komt.

Teammanager Y heeft woedeaanvallen, de eerste manier om naar emoties te kijken is een individuele kijk. Teammanager Y heef een kort lontje, het is een persoonskenmerk, Y is opvliegend en driftig. ik combineer deze met veel voorkomende discours over emoties. Een (dergelijke) emotie hoor je te beheersen: een variant is de ‘stiff upper lip’. 

De volgende manier is manager Y te zien als een symptoomdrager. In deze opvatting draagt manager Y de woede van anderen in het sociale systeem, wellicht zelfs de woede op manager X. De anderen, collega’s hebben dan de woede uitbesteed.

De volgende betekenis – de vierde – is dat bij emoties – zoals woede – mensen elkaar kunnen infecteren, dat emoties kunnen overspringen naar anderen. Wat de ene voelt, neemt de andere over. Dat kan met positieve en met negatieve emoties. De vraag aan manager X is dan: is teammanager Y de enige of is de woede een gedeelde reactie? Ja, zo blijkt dan bijvoorbeeld, het gehele team is woedend – op een enkele uitzondering na. 

Dan weer een andere kijk op emoties: de vijfde, namelijk dat emoties op elkaar kunnen reageren. De woede van teammanager Y is dan een actie-reactie op bijvoorbeeld ….. (?) de laksheid van ….(?). Ik ben bij deze variant altijd benieuwd naar wie of wat er op de stippeltjes komt te staan?

Ik ben nog niet klaar: de zesde variant. Emoties kunnen ook voor iets opkomen, een antwoord zijn of een actie en daarmee een verhaal vertellen over waardes en overtuigingen die door Y worden nagestreefd. Een verhaal dat kan worden uitgevraagd of uitgeplozen. Dan blijkt bijvoorbeeld de woede op te komen voor ‘integriteit’. En je kunt ook zeggen: emoties worden geactiveerd door een situatie en tussen mensen. Teammanager Y gedraagt zich alleen zo in bepaalde omstandigheden, in relaties met bepaalde kenmerken, diens woede wordt daardoor opgeroepen. 

En tot slot de 7de mogelijkheid. Til de emotie eens op! Emoties zijn een bron van kennis, als je achter, onder, boven of naast de emotie gaat kijken. Wat komt er dan tevoorschijn? Deze opvatting zit eigenlijk achter de varianten 3 tot en met 7. Die helpen bij kwesties van organisatieontwikkeling uit te zoeken of er sprake van een ander vraagstuk, dan alleen het korte lontje van Y. Zo ja: dan zou je alleen richten op Y meer van hetzelfde zijn; en – omdat het dieperliggende vraagstuk niet wordt aangepakt – kan het onderliggende probleem binnen de kortste keren weer opspelen.

Het is mijn voorkeursvariant.

Het maakt namelijk nogal wat uit welke opvatting je huldigt, welk vraagstuk er dan tevoorschijn komt.

En Frans de Waal, over de emotie die mij aan het denken zette?

Ik sluit af met de 8^stevariant: diens verhaal over emoties bij dieren, afkomstig uit een interview dat hij gaf in NRC. Hoe geeft hij betekenis aan emoties bij dieren? Hier is het verhaal dat mij aan het denken zette:

Een chimpanseebaby wordt weggegrist van zijn moeder door een jong vrouwtje uit de groep. Je ziet zo’n moeder aarzelen, vertelt hij, want ze zit in een enorm conflict. Als ze primair reageert en erachter aangaat om de baby te grijpen, kan het andere vrouwtje aan de baby gaan trekken of ze schiet de boom in met de baby. Wie weet wat er dan gebeurt. Vrijwel altijd onderdrukt de moeder haar impuls er schreeuwend achter aan te gaan, ze blijft zo’n beetje op de achtergrond achter het vrouwtje aanlopen. Tot ze de baby terug heeft, dan gaat ze op slag woest achter het kidnap vrouwtje aan om haar een lesje te leren, een echte ontlading met een enorm gekrijs. Naar zijn idee is de moederchimpansee aan het denken en twee scenario’s aan het vergelijken. (Bron: NRC 1 juni 2019)

Odette Moeskops