A midwife that helps reality to unfold

Wat zou er zijn gebeurd als degenen – ambtenaren en politici tezamen – die nu ieder afzonderlijk door de commissie Toeslagen worden gehoord ^[1] – met elkaar zouden zijn gezeten aan een ronde tafel, naar elkaars perspectieven hadden kunnen luisteren, elkaars emoties hadden gezien en elkaar open en onderzoekende vragen hadden kunnen stellen, zou er dan anders zijn gehandeld? In mijn fantasie plaatste ik er nog twee stoelen bij, die ik bestemde voor de direct betrokken medewerkers. 

En ik droomde over een ander gelukkig slot voor de onterecht getroffen ouders! Een dagdroom, die uitgaat van een wereld waarin zulke dingen bijtijds ten goede keren. In deze mijmering over de ‘verhoren’, kwam een tweede gedachte bovendrijven. Een uitspraak die me eveneens bleef bezighouden: “OD is a midwife that helps reality to unfold”. Deze quote staat in een artikel van Schein – getiteld “A wedding of anthropology and therapy” ^[2]. Toen ik deze zin las dacht ik “Wat een mooie typering van de toegevoegde waarde van organisational development (OD)”; vervolgens zag ik vooral beren, want welke realiteit eigenlijk? 

Waarheidsvinding? Is er wel zoiets als ‘de realiteit’ en wat moet zich dan ontvouwen? Wordt dan bedoeld “de waarheidsvinding, de deconstructie hoe het zo ver heeft kunnen komen met de toeslagen, zoals de bovengenoemde commissie nastreeft’? Is deze commissie dan een soort “midwife”? In deze tijd is het woord ‘realiteit’ gemakkelijker gezegd, dan begrepen. las ik las in NRC ^[3] een verhaal over een ziekenhuis in de USA waar patiënten met corona, op de IC, zelfs tót op het moment dat ze zouden worden geïntubeerd, tot afgrijzen van de medische staf bleven ontkennen dat ze corona hadden. De president had immers gezegd dat corona niet bestond, dus dat kon niet waar zijn, ze moesten iets anders hebben. Beide (medische staf en patiënt) leefden in een volstrekt andere realiteit en konden elkaar niet begrijpen of verstaan. Een gelijksoortig verhaal hoorde ik van een groep winkeleigenaren waar zich knetterende ruzies afspelen tussen hen die klanten geen mondkapje willen laten dragen omdat corona immers niet bestaat en ‘de anderen’.

Ik ben perplex over deze tegenstrijdige – elkaar uitsluitende – verhalen. Wil dat zeggen dat ik teveel in mijn eigen bubbel leef? Trouwens wel in eentje die gelooft dat corona bestaat. Ik kon me eerder niet eens voorstellen dat je er (over corona) zo een andere ‘waarheid’ op na kunt houden. Ook is het effect daarvan op mijzelf, dat ik dus eigenlijk de moeite niet neem deze mogelijkheid te onderzoeken, tot ik er toch tegen aanloop (in de krant, op tv) en het dan een realiteit blijkt waartoe ik mij heb te verhouden. Ik heb dan – tenminste een tijdje – kunnen doen, met de beste bedoelingen, alsof alleen mijn eigen ‘realiteit’ bestond. 

Bubbels met eigen verhalen Over die bubbels waarin we leven – ook die in en tussen organisaties – maak ik me best zorgen: we lijken ons wel steeds meer te hechten aan onze eigen bubbels en steeds minder ontvankelijk te zijn voor die van anderen. We lijken steeds minder geneigd tot onderzoeken van een andere realiteit inclusief de uitgangspunten van onszelf. We lijken zelfs de ander liever op afstand te plaatsen, als je diens narratief afwijst, ongeloofwaardig of onvoorstelbaar vindt. Ik denk dus: hoe meer we ons verschansen in eigen narratieven, hoe minder nieuwsgierig we naar die van anderen zullen zijn en hoe minder kans dat zich met anderen relaties ontwikkelen. Corona versterkt dit nog meer: we ontmoeten elkaar hoogstens in kleine sociale groepen. 

Wat heeft dit met ons vak te maken? Ik vraag me twee dingen af. Een is of niet ook – in mijn fantasie over de ronde tafel – er een of twee stoelen aangeschoven zouden kunnen worden voor al die adviseurs die in hun professionele rollen met de toeslagen te maken kregen. Wat waren hun indrukken en verhalen? Wat zagen zij aan mogelijkheden – of hindernissen – om tot een andere afloop te kunnen komen?  

Helps reality to unfold. Het tweede gaat over de quote die ik aantrof bij Schein, die misschien toch wat te ouderwetserig dacht dat ‘reality’ zich kon ontvouwen – en zich niet zo bewust was (of kon zijn) van al die parallelle werelden van deze tijd. Hij voorzag er misschien iets van in zijn opmerking van de context ‘and this reality has cultural, political, social and psychological elements in a complex interplay with each other (p. 131). Maar er blijft bij mij door zijn opmerking toch wat hangen: als we het de moeite waard vinden dat OD ook in deze tijd moet blijven zorgen voor het zich ontvouwen van realiteiten, hoe moet zo’n multi-bubbel OD er dan eigenlijk uitzien?  Hebben we een taal om zulke bubbels met elkaar te laten spreken?  Hoe neutraliseren we de paranoïde trekjes die in elke bubbel boven komen, wanneer een andere langszij komt? 

Odette Moeskops  

omoeskops@roodpurper.nl  

^[1] Ik schrijf deze blog in de weken 47 en 48 van 2020 terwijl de verhalen van de ambtenaren en politici ondervraagd door de commissie Toeslagen kinderopvang, zich nog aan het ontvouwen zijn 

^[2] Schein, E. A wedding of A wedding of anthropology and Therapy. In: Bradford, D. & Burke, W.W. (2005). Reinventing organization development. New approaches to change in organizations. San Francisco, CA: Pfeiffer. Schein ontleende het citaat aan O. Scharmer; toen ik wat verder googelde zag ik dat het citaat oorspronkelijk uit de jaren zeventig stamt (bron: Rittel 1972).

^[3] NRC, 20 november 2020, p.13