Vlinders naar de vaantjes

Leike van Oss schreef in haar blog over de trage veranderingen waar we er steeds meer van krijgen. Traag omdat ze eindeloos ingewikkeld zijn, enorm veel partijen raken en omdat we ze alleen kunnen hanteren door ermee te beginnen, ook al weten we niet hoe het moet eindigen. De vergrijzing en de zorgvraag, het terugvinden van de menselijke maat in organisaties die op roofbouw zijn ingericht; dat soort vraagstukken. Ze vragen om leertijd, een behoorlijke foutentolerantie en niet te hard drukken, want dan duw je het stuk. “Onder druk gaan vlinders stuk” schrijft ze.

Dat is waar natuurlijk. Dat is organisatieontwikkeling, een veranderstrategie die wortelt in kleine veranderingen in het echte werk. Verandering die ankert in de deskundigheid van de mensen die het doen. Veranderingen waar de mensen eigenaar van zijn en die duurzaam en uitvoerbaar zijn.

Dit soort veranderingen vragen om tijd (als meetbare factor) en geduld (als de emotionele component ervan). En dan is er ook nog zoiets als wat er domweg ondertussen gebeurt. Bij dat laatste zit mijn zorg.

De wereld gaat in de ogen van heel redelijke mensen zoals vrijwel alle wetenschappers, de secretaris-generaal van de VN en hartstochtelijke actievoerders van bijvoorbeeld Extinction Rebellion in een razend tempo naar de vaantjes. De biologische soortenrijkdom krimpt in razend tempo en de maximumgrens van 1,5⁰ opwarming van het akkoord van Parijs is misschien nog niet feitelijk overschreden, maar er zijn eigenlijk al geen geloofwaardige scenario’s meer dat we dat nog halen.

De planeet wacht niet met onomkeerbare reacties op ons gedrag tot wij onze veranderstrategieën op orde hebben. Omslagpunten als de omkering van de warme golfstroom of een onomkeerbare dooi van de permafrost dienen zich op zeker moment aan en daarna kunnen we doen wat we willen, we zijn dan te laat.

Er zijn veranderingen die dermate urgent zijn dat een geweldloze ontwikkelingsbenadering domweg te traag gaat. Te traag omdat de pijn die een ingrijpende verandering oplevert niet op draagvlak kan rekenen. Te traag om het sparen van de kool en de geit of polderpogingen daartoe alleen maar uitstel opleveren. Te traag door de stinkende wonden die ontstaan door te zachte heelmeesters.

In zulke gevallen zijn vormen van institutioneel geweld in verandering gerechtvaardigd. Besluiten die misschien niet op groot applaus kunnen rekenen, maar die wel voorwaarden scheppen dat een noodzakelijke ontwikkeling op gang komt en vaart gaat maken.

De maatschappelijke krachten die los komen zijn onvoorspelbaar. Dat is eng.

Maar minder eng dan de voorspelbare catastrofes als we te lang wachten. Dan is er geen vlinder meer over.

Jaap van ‘t Hek