Kwetsbare vlindervleugels

Laatst hoorde ik hem weer: ‘Onder druk wordt alles vloeibaar, behalve diamanten’. Samen met ‘Zonder wrijving geen glans’ zijn het populaire uitdrukkingen in ons vak. We gebruiken ze om de waarde van schuring, moeite, ongemak te vertalen naar een potentieel mooi resultaat. Afgelopen week zei iemand in reactie op die eerste opmerking: ‘Onder druk gaan vlinders stuk’, daarmee mooi beschrijvend dat dat wat kwetsbaar is niet altijd baat heeft bij de ongemakkelijke pressie van een geplande verandering.

Geplande veranderingen zijn een vorm van verstoring waar je als medewerker niet zelf om hebt gevraagd. Een deel van het schuren, een deel van de moeite of de druk die je ervaart, komt doordat je gevraagd wordt te veranderen in lijn met het idee van een ander. Hartstikke legitiem dat we dat aan medewerkers vragen, want de organisatie als doelsysteem heeft dit soort geplande veranderingen nodig om aangesloten te blijven bij de omgeving en bestaansrecht te houden. Dat mensen daar druk van ervaren is niet erg, hoort erbij en als we het slim en goed organiseren leidt het tot mooie resultaten. Maar waar een doelsysteem wel wat druk kan verdragen, geldt dat voor trage veranderingen veel minder.

En trage veranderingen, daar krijgen we er steeds meer van. Trage veranderingen zijn de veranderingen waarvan we weten dat ze tijd gaan kosten, dat ze ingewikkeld zijn, dat ze veel aspecten van de maatschappij en organisaties raken. Het zijn veranderingen waarvan we ook niet precies weten hoe het moet, waar we dingen op uit te zoeken hebben. Denk aan het herinvoeren van de menselijke maat in systemen waar we alle lucht uitgedrukt hebben, transities die ons helpen om te gaan met de schaarse natuurlijke bronnen die we hebben, of het hoofd bieden aan een snel vergrijzende samenleving met een stijgende complexe zorgvraag. Het ingewikkelde is dat een deel van zo’n geplande verandering niet gaat om even iets omzetten of aanpassen, maar om onderzoekend leren. Allemaal veranderingen waarbij we een omslag moeten maken die we zelf nog niet helemaal begrijpen. Allemaal veranderingen die baat hebben bij tijd en ruimte, bij zoeken en fouten maken, bij mooie dingen doen en je afvragen hoe je dat in vredesnaam breder kunt gaan organiseren. Allemaal veranderingen die nog niet kunnen vliegen, want de vleugels zijn nog teer.

Onder druk gaan vlinders stuk lijkt me een belangrijk veranderkundig aandachtspunt voor veel veranderingen in deze tijd.

Leike van Oss