Ervaring en cognitie

Onlangs gaf ik een gastles aan bachelor-studenten bedrijfskunde. Jonge jongens en meiden, zo van de middelbare school op de universiteit beland; sommigen van hen misschien na een tussenjaar backpacken of een baantje in het café. De kerndocent waarschuwde me voor hun gedrag. Soms waren ze geïnteresseerd en aanwezig, dan weer verscholen achter een laptop -met wie weet wat voor inhoud-, soms met meer belangstelling voor de buurman of –vrouw dan voor de les.
Als onderdeel in een collegereeks over Organizational Development zou ik me richten op de praktijk van organisatieverandering en -ontwikkeling. De module zelf bestond uit mooie wetenschappelijk verantwoorde textbooks en andere activiteiten die het studentenbrein laden met kennis van anderen over veranderen. Ze moesten over hun leren verantwoording afleggen in tentamens en papers. In het Engels, de taal van het echte bedrijfsleven.
Daar werd ik dan een ochtendje aan toegevoegd, met mijn verhalen uit de praktijk… Ik hoopte op een gesprek met ze waarin ik zou kunnen ingaan op hun vragen en puzzels.
Maar ze hadden geen praktijk. Ze hadden geen idee. De enige organisaties die ze een beetje van binnen kenden waren de universiteit, de bakker of supermarkt (van hun zaterdagbaantje) en de kroeg (als klant). Ze hadden in hun studie de nodige kennis verworven, maar dat bleef een beetje aan de buitenkant. Ze wisten het nodige over het menu van de organisatie, maar ze hadden er nog nooit gegeten. Ze misten ervaring.

Die ochtend stond ik in een bijzondere paradox. Kennis kun je overdragen, ervaring niet. Als ik over mijn ervaring vertel, is dat voor de ander kennisoverdracht. Cognitie is nog geen ervaring, kennis is nog geen begrip. En mijn ervaring heeft nog weinig haakjes met hun ervaring.
Ervaring wordt verkregen door ergens onderdeel van te zijn. Fysiek, emotioneel, relationeel, onomkeerbaar handelend. Wat je doet heeft altijd consequenties. Door te handelen merk je wat de effecten daarvan zijn. Dat leidt tot inzicht, tot know how, tot weten. Ervaring zit in niet alleen in je kop, maar in je hele lijf. Ervaring is door zijn rijkheid en complexiteit echter niet reproduceerbaar. Je kunt het delen, maar de kans dat de ander het echt snapt, echt weet en na kan voelen, is klein.

Hoe anders is dat met cognitie. De stelling van Pythagoras kan je moeiteloos onder het kopieerapparaat leggen. De boekenwijsheid die wij produceren leidt tot verspreiding van onze kennis, niet van de ervaring zelf.
Daarom ben ik zo blij met de Ambachtsschool. Omdat we daar werken als ervaren professionals met ervaren professionals als deelnemer. Want uitwisselen van ervaring en daaruit voortvloeiende inzichten is veel meer dan een cognitieve activiteit. De rijkdom en complexiteit van de ervaringswereld is het materiaal waarmee we werken. Theorie en wetenschappelijke kennis vormen bruikbare hulpmaterialen. Ze staan ten dienste van de ervaring, ze kunnen helpen om die te duiden, maar ze komen er nooit voor in de plaats.

En die jongens en meisjes van de Universiteit? Ze keken naar mij en mijn verhalen als kippen naar het onweer. Pas als zij een beetje streetwise geworden zijn, heeft mijn ervaring betekenis voor die van hen en kunnen ze ervan leren. Hoe leuk ze nu ook zijn, als kippen, dat wel.

Jaap van ‘t Hek