Dwarsverbanden

Vorige week was ik in het Van Abbe Museum in Eindhoven. Prachtig gebouw, mooie kunst, maar ik was vooral nieuwsgierig naar de tentoonstelling Dwarsverbanden. Als bezoeker word je uitgenodigd om niet alleen te kijken, maar ook om te voelen en zelfs te ruiken. Zo hangt er naast een schilderij van Charley Toorop een reliëf van datzelfde schilderij waar je met je vingers overheen mag gaan om al tastend de gezichtsuitdrukking van het portret te voelen. En kun je een geurstrookje pakken om een bepaalde geurassociatie bij dit kunstwerk te ervaren. Je loopt van de ene foto naar de andere en ondertussen trekt je blik naar een intrigerend tapijt onder je voeten. Het zijn dwarsverbanden die een verrijkt geheel creëren, een ongrijpbaar ‘meer-dan-de-som-der-delen-gevoel’. 

In de tentoonstelling zit nog een tweede laag met dwarsverbanden. Op deze laag worden heel verschillende kunstwerken onder een noemer samengebracht, b.v. ‘het mannenportret’. En opeens zie je de beroemde zin van Bateson in actie: ‘information is a difference that makes a difference’. Vergelijkend kijkend zie je een eindeloze rijkdom aan verschillen: in uitsnedes, perspectief, techniek, kleur, detaillering, sfeer… je kunt blijven kijken en telkens opnieuw zie je nieuwe verschillen die verschil maken.

En er is zelfs nog een derde laag. Die wordt gevormd door het dwarsverband van de tijd: wie heeft wie beïnvloedt, hoe werkt het idee van de een door in het kunstwerk van de ander? 

Op de terugweg naar huis kwam ik in een file terecht die ruim een uur vertraging opleverde. Tijd genoeg om te mijmeren over de volgende vraag: stel dat wij, adviseurs voor organisatie- en verandervragen, zo’n tentoonstelling zouden organiseren, wat stellen wij dan ten toon en wat zijn onze dwarsverbanden? Dwarsverbanden die ons met nieuwe ogen laten kijken, ons verrassen en ons te denken geven? Wij maken meestal geen kunstwerken, maar schrijven wel boeken. Heel veel boeken, elk jaar opnieuw. Losse boeken die samen een enorme stapel vormen. Wat houdt ze bij elkaar? Op welke manier zijn ze met elkaar in verband te brengen?

Dwarsverbanden zijn verbindingen die dwars op de hoofdrichting van een constructie zijn aangebracht. Ze dienen om de constructie voldoende weerstand tegen zijdelingse krachten te geven. Nuttige dingen dus. In de vertaalslag naar ons vak zou ik willen pleiten voor dwarsverbanden in de dubbele betekenis van het woord ‘dwars’: (1) loodrecht op de hoofdrichting, in de breedte en (2) tegendraads, eigenzinnig. Met andere woorden: om nieuwe verbanden te kunnen leggen hebben we dwarse denkkracht nodig.

Hoe dan? Een mooi voorbeeld is het spel ‘Jouw plek tussen de sterren’ dat door Paul Kloosterboer en zijn collega’s van de Wetenschappelijke Raad van de Orde voor Organisatieadviseurs is ontwikkeld: https://ooa.nl/over-ooa/jouw-plek-tussen-de-sterren/.

In dit spel word je uitgenodigd om zelf verbanden te leggen tussen allerlei concepten uit het vak (de sterren in de onmetelijke kosmos) variërend van ‘new public management’ tot ‘oplossingsgericht teamcoachen’ en van de ‘machtsafstand-reductietheorie’ tot ‘prototyping’. Om vervolgens – gebruik makend van hoofd, lijf en leden –  jouw plek tussen de sterren in te nemen. Ik hoop dat veel collega’s dit avontuur aangaan, opdat het dwarskijken ons blijft verbinden.